Επιστροφή στην Παιδική Ηλικία, Νταν Μίλμαν

“Κάποτε ήσουν λουσμένος στο φως κι έβρισκες ευχαρίστηση στα πιο απλά πράγματα”. Με το σχόλιο αυτό, πήρε το κεφάλι μου στα χέρια του και με έστειλε πίσω στη βρεφική μου ηλικία.

Τα μάτια μου ορθάνοιχτα, κοιτάζουν αχόρταγα τα σχήματα και τα χρώματα που βρίσκονται κάτω από τα χέρια μου, καθώς σέρνομαι στο πλακόστρωτο. Αγγίζω ένα χαλάκι, και αυτό με αγγίζει με τη σειρά του. Τα πάντα είναι λαμπερά και ζωντανά....

Λίγο αργότερα. Δροσερός αέρας αγγίζει το πρόσωπό μου, καθώς μπουσουλάω μέσα σ' έναν κήπο. Πολύχρωμα λουλούδια ορθώνονται τριγύρω μου και με κυκλώνουν νέες μυρωδιές. Κόβω ένα και το δαγκώνω - το στόμα μου γεμίζει με μια πικρή γεύση. Το φτύνω.

Έρχεται η μητέρα μου. Τεντώνων το χέρι μου προς το μέρος της για να της δείξω ένα κινούμενο μαύρο πράγμα που με γαργαλά. Εκείνη σκύβει και το διώχνει με το χέρι της. “Κακιά αράχνη!” λέει. Μετά, φέρνει έν μαλακό πράγμα κοντά στο προσωπό μου. “Τριαντάφυλλο”, λέει και μετά ξαναβγάζει τον ίδιο ήχο. “Τριαντάφυλλο”. Την κοιτάζω, μετά βλέπω γύρω μου, και παρασύρομαι ξανά από έναν κόσμο μυρωδάτων χρωμάτων.

Βρέθηκα να κοίτομαι μπρούμυτα πάνω στο κίτρινο χαλάκι του Σωκράτη. Σήκωσα το κεφάλι μου, κοιτάζοντας το παλιό δρύινο γραφείο του. Μα τώρα όλα έμοιαζαν κάπως θολά. “Σωκράτη, νοιώθω μισοκοιμισμένος, σαν να χρειάζομαι λίγο κρύο νερό για να ξυπνήσω. Είσαι σίγουρος ότι αυτό το τελευταίο ταξίδι δεν μου έκανε καμιά ζημιά;”

“Όχι, Νταν, η ζημιά έγινε κατά τη διάρκεια πολλών ετών, με τρόπους που σύντομα θα ανακαλύψεις μόνος σου.”

“Εκείνο το μέρος... ήταν σαν τον Κήπο της Εδέμ”...

“Κάθε βρέφος ζει σε έναν λαμπερό Κήπο, όπου νοιώθει άμεσα τα πάντα, δίχως οι αισθήσεις του να υπερκαλύπτονται από σκέψεις – ελεύθερο από πεποιθήσεις, ερμηνείες και κρίσεις.

“Η “πτώση” σου από τη θεία χάρη, έγινε όταν άρχισες να σκέφτεσαι – όταν έγινες ονοματοθέτης, γνώστης...

“Έμαθες και κατηγορίες για το κάθε τι: “Αυτό είναι καλό, εκείνο είναι κακό, αυτό είναι τραπέζι, εκείνο καρέκλα, αυτό είναι αυτοκίνητο, σπίτι, λουλούδι, σκύλος, γάτα, κοτόπουλο, άνδρας, γυναίκα, ηλιοβασίλεμα, ωκεανός, αστέρι.”

Μέχρι να συναντήσω τον Σωκράτη, δεν είχα ποτέ καταλάβει πραγματικά τα λόγια που αποδίδονται στον Ιησού της Ναζαρέτ, σχετικά με την ανάγκη να γίνει κανείς “σαν μικρό παιδί για να εισέλθει στο βασίλειο των ουρανών”. Οι περισσότεροι τώρα αντιλαμβανόμαστε ότι “το βασίλειο των ουρανών” είναι μέσα μας κι ότι το βιβλικό απόσπασμα αναφέρεται στη σχετική διαύγεια αντίληψης ενός παιδιού, προτού αυτή συγκαλυφθεί από τα σύνθετα φίλτρα των ενηλίκων. Με τον τρόπο αυτό, ένα νεαρό παιδί έχει κάποιες ιδιαίτερες ικανότητες που προσομοιάζουν με αυτές ενός δασκάλου του Ζεν. Ώστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο: σε ένα βρέφος, το εγώ δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί, ενώ ένας δάσκαλος του Ζεν, υπερβαίνει το εγώ.

Η επαναφορά μου στον κήπο της διαυγούς, λαμπρής και αδιάσπαστης αντίληψης – και αργότερα η “πτώση” μου στις ταμπέλες, τις έννοιες και τις πεποιθήσεις που διαστρεβλώνουν την άμεση αντίληψη – αποσκοπούσε στο να βοηθήσει τους αναγνώστες μου να κατανοήσουν τι πραγματικά συνέβη σε όλους μας.

Αναλογιστείτε πώς τα βρέφη ατενίζουν με ορθάνοιχτα μάτια το μυστήριο. Δεν γνωρίζουν τι είναι το κάθε τι. Δεν υπάρχει καμία έννοια, γνώμη, ερμηνεία, προσδοκία ή κρίση. Τα βρέφη βιώνουν τα πάντα ακριβώς όπως είναι, μέχρι αυτά να ερμηνευθούν απο τους γονείς τους ( “Κακιά αράχνη!”). Κάποιες ερμηνείες – όπως το να μαθαίνουν στα παιδιά να μη διασχίζουν τον δρόμο τρέχοντας, δίχως να κοιτάζουν – είναι απαραίτητες για την κοινωνικοποιήση και την επιβίωσή μας.

Εν πάση περιπτώσει, όταν πια γίνουμε δέκα ετών, δεν βλέπουμε τον κόσμο όπως είναι. Έτσι, μέρος της εκπαίδευσής μας (ή πιο συγκεκριμένα του αποπρογραμματισμού μας) συνεπάγεται μια αντικειμενική μελέτη των φίλτρων αντίληψης που μας διαχωρίζουν από το περιβάλλον μας. Εφόσον εντοπίσουμε τις διαστρεβλώσεις και τη “σκόνη” στα παράθυρά μας προς τον κόσμο, μπορούμε να τα “καθαρίσουμε” για να αφυπνιστούμε στην κατάσταση διαυγούς και φρέσκιας αντίληψης, αθωότητας και ανοιχτής σκέψης, την οποία περιέγραψα σε εκείνη την οραματική επιστροφή μου στα παιδικά μου χρόνια.

Απόσπασμα από το βιβλίο: "Η Σοφία του Ειρηνικού Πολεμιστή", Νταν Μίλμαν

Προσκόλληση και Πόνος, Νταν Μίλμαν

“Αν δεν αποκτήσεις αυτό που επιθυμείς, υποφέρεις. Αν αποκτήσεις εκείνο που δεν θέλεις, υποφέρεις. Ακόμα και όταν αποκτήσεις ακριβώς ό, τι επιθυμείς, πάλι υποφέρεις γιατί δεν θα μπορέσεις να το κρατήσεις για πάντα. Το μυαλό σου είναι το πρόβλημά σου. Θέλει να είναι ελεύθερο από την αλλαγή, ελεύθερο από τον πόνο, ελεύθερο από τις υποχρεώσεις της ζωής και του θανάτου. Αλλά η αλλαγή είναι νόμος, και όσο και να προσποιηθείς, τούτη η πραγματικότητα δεν θα αλλάξει.”

“Σωκράτη, μπορείς να γίνεις πολύ καταθλιπτικός, το ξέρεις; Δεν νομίζω ότι πεινάω πια. Αν η ζωή είναι όλο θλίψη, τότε γιατί να μπει κανείς στον κόπο;”

“Η ζωή δεν είναι θλίψη. Εσύ θα υποφέρεις αντί να την χαρείς, έως ότου εγκαταλείψεις τις εξαρτήσεις του μυαλού σου και την αφήσεις να κυλήσει όπως έρχεται, ό, τι κι αν συμβεί.”

Ο Γεώργιος Γκουρτζίεφ, ένας μυστικιστής γεννημένος στην Αρμενία, είπε κάποτε: “Ο άνθρωπος μπορεί να παραιτηθεί από κάθε ευχαρίστηση, αλλά δεν θα εγκαταλείψει ποτέ τον πόνο του.” Ο Γκουρτζίεφ υποστήριζε ότι εξαιτίας ενός θεμελιώδους φόβου, προσκολλώμαστε στο οικείο και θέλουμε να αποφύγουμε την αλλαγή. Όταν τα πράγματα είναι άσχημα θέλουμε να αλλάξουν, τουλάχιστον κάποιες φορές – αλλά ακόμα και τότε, μερικοί έχουμε παραμείνει σε οδυνηρές ή προσβλητικές καταστάσεις διότι ήταν τουλάχιστον οικείες. Όπως λέει το ρητό: “Ο διάβολος που γνωρίζουμε είναι καλύτερος από τον διάβολο που δεν γνωρίζουμε.”

Οι περισσότεροι εξερευνητές μιας αχαρτογράφητης περιοχής έχουν βρεθεί εγκλωβισμένοι μεταξύ αυτού που υπήρξαν και αυτού που γίνονται. Η επιθυμία για ρίσκο είναι μέρος του ταξιδιού, όχι ανόητοι παλικαρισμοί, αλλά υπαρξιακά ή συναισθηματικά ρίσκα, η αντιμετώπιση ενός μεγάλου φόβου και η εύρεση της διάθεσης να παραιτηθούμε από αυτό που νομίζουμε πως είμαστε. Έτσι, η επιλογή του να γίνει κανείς ειρηνικός πολεμιστής απαιτεί και, με τη σειρά της, εξελίσσει ιδιότητες όπως το κουράγιο, η αφοσιώση και η αντοχή.

Όπως έγραψε ο Αγ. Αυγουστίνος: “Προσευχηθείτε, όχι για ελαφρύτερο φορτίο, αλλά για δυνατότερους ώμους.”

Απόσπασμα από το βιβλίο: "Η Σοφία του Ειρηνικού Πολεμιστή", Νταν Μίλμαν

Αποδοχή της Αλλαγής, Νταν Μίλμαν

“Μη φοβάσαι”, επανέλαβε. “Παρηγορήσου μ' ένα ρητό του Κομφούκιου”, είπε γελώντας. “Μόνον οι πολύ σοφοί και οι πολύ ανόητοι δεν άλλάζουν”. Λέγοντας αυτό, άπλωσε τα χέρια του και τα έβαλε απαλά αλλά σταθερά πάνω στους κροτάφους μου.

Όταν ο Σωκράτης αναφερόταν σε αυτό το παλιό ρητό του Κομφούκιου, εννοούσε ότι οι ανόητοι είναι σαν πέτρες και οι σοφοί σαν το νερό. Οι πέτρες δεν αλλάζουν – μόνο σπάνε ή αλλοιώνονται με τον καιρό. Όμως, το νερό παραμένει το ίδιο, καθώς προσαρμόζεται άψογα στο σχήμα του δοχείου του. Ακόμα και όταν μετατρέπεται από πάγο σε υγρό και μετά σε αέριο, η ουσία της φύσης του παραμένει.

Οι σοφοί ανάμεσά μας μας κρατούν την ισορροπία τους, καθώς καβαλούν τα κύματα της αλλαγής – ταξιδεύουν δίχως κόπο στους πιο ορμητικούς ποταμούς. Αντιπροσωπεύουν το ήρεμο κέντρο ενός μανιασμένου τυφώνα.

Όσοι είμαστε δυσαρεστημένοι με τη ζωή μας ευχόμαστε για μια αλλαγή στο περιβάλλον ή στους ανθρώπους γύρω μας. Ωστόσο, όταν η ζωή είναι καλή ( ή μερικές φορές όχι και τόσο καλή), συχνά αντιστεκόμαστε στην αλλαγή, από φόβο απέναντι στο άγνωστο. Αντιστεκόμαστε επίσης στις αλλαγές που έρχονται με το πέρασμα του χρόνου. (Δεν θέλουμε απλώς να γεράσουμε αξιοπρεπώς – θέλουμε να μη γεράσουμε καθόλου!) Όμως, η αλλαγή είναι ένας από τους Κανόνες του Παιχνιδιού που κυβερνούν ολόκληρη τη ζωή.

Παρ' όλες τις ελπίδες, τις προσπάθειες και τις στρατηγικές μας, η αλλαγή είναι όντως η μόνη σταθερά. Σκεφτείτε το παρακάτω απόσπασμα από την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων του Λούις Κάρολ:

“Ποια είσαι;” ρώτησε η Κάμπια.

“Δ...δεν είμαι σίγουρη ακριβώς αυτή τη στιγμή, κύριε”, απάντησε η Αλίκη ντροπαλά. “Ήξερα ποια ήμουν όταν ξύπνησα σήμερα το πρωί, αλλά νομίζω ότι πρέπει να άλλαξα αρκετές φορές έκτοτε”.

Κάποια στιγμή όλοι μαθαίνουμε το αναπόφευκτο της αλλαγής και τη σοφία της ελαστικότητας και της αποδοχής, αφού τίποτα δεν παραμένει ίδιο. Έως τότε, αντιστεκόμαστε και αυτή η αντίσταση μας προκαλεί άγχος, βάσανα και πόνο.

Όμως, ο πόνος οδηγεί στη μάθηση. Όλοι έχουμε βιώσει σωματικό, συναισθηματικό και ψυχικό πόνο – και πολλές φορές οι αντιξοότητες μας αφήνουν λίγο πιο δυνατούς, πιο σοφούς και πιο σπλαχνικούς. Όπως έγραφε ο υπαρξιστής συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ: “Στην καρδιά του Χειμώνα, ανακάλυψα μέσα μου ένα ακατανίκητο καλοκαίρι”. Οι ψυχές μας διεξάγουν τους μεγαλύτερους αγώνες όταν βρίσκονται αντιμέτωπες με δυσκολίες: μια πτώχευση, ένα διαζύγιο, μια ασθένεια, έναν τραυματισμό, έναν θάνατο στην οικογένεια. Τέτοιες προκλήσεις σμιλεύουν το χαρακτήρα μας και αμβλύνουν το πνεύμα μας – προς όφελος του ανώτερου καλού μας και της μάθησης.

Απόσπασμα από το βιβλίο: "Η Σοφία του Ειρηνικού Πολεμιστή", Νταν Μίλμαν

Οι άνεμοι της αλλαγής

Αλλάζουμε - πρέπει ν' αλλάξουμε- δεν μπορούμε πια να το ελέγξουμε,

περισσότερο απ' όσο μπορούν τα φύλλα να μην γίνουν κίτρινα

και να μην αρχίσουν να πέφτουν το Φθινόπωρο. 

D.H. LAWRENCE

Ο καθρέφτης μας ... οι άλλοι

             Η ζωή είναι ένα μαγικό ταξίδι αυτογνωσίας, ένα ταξίδι που μας φέρνει όλο και πιο κοντά στον Εαυτό μας. Σε αυτό το ταξίδι έχουμε συνοδοιπόρους, αυτοί είναι η πραγματικότητά μας, η δική μας αλήθεια. Οι άλλοι είμαστε εμείς. Αυτό που αγαπάμε, αυτό που ερωτευόμαστε, αυτό που θαυμάζουμε στους άλλους είναι αυτά τα θετικά στοιχεία που αγαπάμε στον εαυτό μας. Αυτά που μας θυμώνουν, μας ενοχλούν, αυτά που κριτικάρουμε στους άλλους είναι τα κομμάτια του εαυτού μας που μας ενοχλούν, που δεν αγαπάμε…

Οι άλλοι είναι ο καθρέφτης μας. Ένας λόγος που υπάρχουν στη ζωή μας είναι για να δουλέψουμε με τον εαυτό μας, να τον γνωρίσουμε. Όταν λοιπόν αντιληφθούμε κάτι να μας ενοχλεί στον άλλο κι εντοπίσουμε τι είναι αυτό, έρχεται η στιγμή να στραφούμε μέσα μας. Εκεί θ’ ανακαλύψουμε ότι αυτό το κάτι υπάρχει ήδη μέσα μας, είναι μέρος του εαυτού μας. 

  Και τώρα τι κάνουμε;

 Αφού εντοπίσουμε τι πραγματικά μας ενοχλεί καλούμαστε να το αποδεχτούμε, να το αγαπήσουμε, να το διορθώσουμε, να το βελτιώσουμε, να πράξουμε ότι χρειάζεται ώστε αυτό το κάτι να πάψει να είναι πληγή μα θαύμα. Όταν το καταφέρουμε αυτό τότε θα υπάρξει αλλαγή μέσα μας και κατά συνέπεια αλλαγή στις σχέσεις μας με τους άλλους.

Θεραπεύοντας το παρελθόν, Chris Prentiss

      Δεν έχουμε μάθει πως να γυρνάμε το χρόνο πίσω και να αναιρούμε ή να αλλάζουμε γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν. Μπορούμε ωστόσο να αλλάξουμε τα συναισθήματά μας για τα γεγονότα αυτά, έτσι ώστε να πάψουν να μας τυραννούν στο παρόν και να υπονομεύουν το “τώρα”.

      Όλοι μας κουβαλάμε ένα οδυνηρό φορτίο από το παρελθόν μας: προσβολές, εσκεμμένα ανομήματα σε βάρος μας, ραγισμένες καρδιές, πληγωμένα αισθήματα, αναμνήσεις από άτομα που μας εξαπάτησαν, μας είπαν ψέματα ή που μας πρόδωσαν, γεγονότα που μας πόνεσαν, χαμένες ευκαιρίες, φαινομενικά λανθασμένες επιλογές, χαμένα αντικείμενα, πράγματα που κάναμε ή δεν κάναμε, παρανοήσεις που μας προκάλεσαν οδύνη ή που είχαν σαν αποτέλεσμα να χάσουμε φίλους, πράγματα που κάναμε και που πλήγωσαν ή απογοήτευσαν άλλους για τα οποία μετανιώσαμε – η λίστα δεν έχει τέλος. Το οδυνηρό αυτό φορτίο από το παρελθόν είναι ένα άχρηστο βάρος που χωρίς αυτό θα νιώθαμε πολύ καλύτερα.

      Θεραπεύοντας το παρελθόν ευτυχούμε στο παρόν.

      Πως μπορείς να θεραπεύσεις το παρελθόν; Φώτισε με τη νέα γνώση που απέκτησες τα γεγονότα απο το παρελθόν που σε πλήγωσαν. Δέξου την άποψη ό, τι και αν σου συνέβη στο παρελθόν τελικά αποδείχτηκε ή θα αποδειχτεί, επωφελές.

      Για να γνωρίσεις το μεγαλείο της ευτυχίας είναι βασικό να χρησιμοποιήσεις τη μνήμη σου για να επιστρέψεις στο παρελθόν, τότε που ήσουν παιδί. Στη συνέχεια, με αργό ρυθμό, φέρε στο νου σου και ζήσε κάθε εμπειρία από την αρχή - αυτή τη φορά, όμως, στην καρδιά και στον νου σου η έκβαση είναι θετική.

      Με αυτό τον τρόπο συγχωρείς τον εαυτό σου για τα πράγματα εκείνα που μετάνιωσες και τους άλλους για όσα σου έκαναν, αποδέχεσαι την ορθότητα όλων εκείνων των γεγονότων που νομιζες ότι δεν σε ωφέλησαν και επιπλέον αναγνωρίζεις ότι κάθε γεγονός τελικά σε βοήθησε ή θα σε βοηθήσει – ακόμα κι αν έγινε για να σε δυναμώσει ή για να σε διδάξει ένα μάθημα που χρειαζόσουν, ένα μάθημα που τώρα μπορείς να μοιραστείς με όσους βρίσκονται σε απόγνωση και πονούν. Αντιμετωπίζοντας τα γεγονότα εκείνα κατ' αυτό τον τρόπο, είναι σαν να κρατάς ένα μαγικό ραβδί το οποίο έχει τη δύναμη να μεταστοιχειώνει τον πόνο ή την μεταμέλειά σου σε αποδοχή, γαλήνη και ευτυχία.

  Όταν σκόπιμα τροφοδοτείς τη μνήμη σου με νέες πληροφορίες, αντιμετωπίζεις διαφορετικά τα παρελθόντα γεγονότα της ζωής σου, και αυτό, αντί να σε κάνει να νιώθεις πληγωμένος όταν αναλογίζεσαι το παρελθόν, σε γεμίζει με μεγαλύτερη χαρά.                        Έτσι, κάθε φορά που σου έρχεται στο νου ένα τέτοιο γεγονός χρησιμοποίησε τη νέα σου φιλοσοφία για να υπενθυμίσεις στον εαυτό σου ότι το γεγονός αποσκοπούσε στο να σε βοηθήσει.

      Υπενθύμισε επίσης στον ευατό σου να μην αισθάνεται άσχημα για όσα έγιναν αλλά να δεχτεί ότι το συγκεκριμένο γεγονός ήταν το καλύτερο που θα μπορούσε να συμβεί σε εσένα αλλά και σε όλους τους άλλους τη δεδομένη στιγμή. Είναι δύσκολο και απαιτείται τεράστια επιμονή, όταν όμως δοκιμάσεις θα δεις ότι τα αποτελέσματα είναι θεαματικά.

    Αν νιώθεις πρόθυμος να αφήσεις πίσω σου το παρελθόν και αφήσεις τον εαυτό σου ελεύθερο να πετάξει, το σίγουρο είναι ότι θα ευτυχήσεις. Είναι τεράστια η ανακούφιση όταν αφήνεις πίσω τόσο μεγάλα βάρη. Είναι σαν να απομακρύνεσαι απο ένα σωρό προβλήματα, τα οποία ποτέ ξανά δεν θα σε απασχολήσουν. Μπορείς να δεις τον εαυτό σου να το καταφέρνει; Να αφήνει πίσω του ζητήματα που ποτέ ξανά δεν θα τον αναστατώσουν; Όταν απαλλαγείς από το περίσσιο αυτό βάρος, θα βρεθείς να πετάς στα ύψη, ελαφρύς όπως ένα πούπουλο που το παρασύρει η αύρα, ευτυχισμένος στο αιώνιο παρόν. 

Απόσπασμα απ' το βιβλίο "Το Ζεν & η Τέχνη της Ευτυχίας' , Chris Prentiss

"Καρκίνος του μαστού, τι αντιπροσωπεύει" Louise L. Hay

      Υπάρχει ένα μοτίβο που έχω δει να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά σε ολες σχεδόν τις γυναίκες που έχουν καρκίνο του μαστού: συνήθως είναι εντελώς ανίκανες να πουν "όχι". Οι μαστοί αντιπροσωπεύουν την τροφή, την προσφορά τροφής, και οι γυναίκες με καρκίνο του μαστού φαίνεται ότι προσφέρουν "τροφή" σε όλους τους άλλους γύρω τους, εκτός από τον εαυτό τους. Τους είναι πάρα πολύ δύσκολο να πουν "όχι". Συνήθως οι γυναίκες αυτές έχουν ανατραφεί από γονείς που χρησιμοποιούσαν τη συναισθηματική εκμετάλλευση και την ενοχή για να τις κρατούν πειθαρχημένες και υποταγμένες. Τώρα, στην ενήλικη ζωή τους, ζουν για  να ευχαριστούν τους άλλους και περιβάλλονται από ανθρώπους που διαρκώς ζητούν από αυτές να κάνουν περισσότερα απ' όσα μπορούν να κάνουν με ηρεμία και άνεση. Αυτές οι γυναίκες εξακολουθούν να πιέζουν τον εαυτό τους και λένε "ναι" στους άλλους και στις απαιτήσεις τους, χωρίς στην πραγματικότητα να το θέλουν. Δίνουν, δίνουν, ώσπου στο τέλος δεν έχουν πια τίποτε να δώσουν στον εαυτό τους.

      Το να μάθεις να λες "όχι", στην αρχή μπορεί να είναι πολύ δύσκολο, επειδή οι άνθρωποι που βρίσκονται γύρω σου και σχετίζονται γύρω σου και σχετίζονται μαζί σου έχουν συνηθίσει ν' ακούν από σένα μόνο "ναι". Όταν τους πρωτοπείς "όχι", θυμώνουν. Αυτή η αντίδραση είναι αναμενόμενη. Οποιοσδήποτε μαθαίνει να λέει "όχι", ξέρει ότι θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει το θυμό των άλλων για λίγο.

      Η πρώτη φορά είναι και η πιο δύσκολη. Όταν μαθαίνεις να λες "όχι", είναι πολύ σημαντικό να μην απολογείσαι παράλληλα για την άρνησή σου, γιατί τη στιγμή που αρχίζεις τις δικαιολογίες έχεις ήδη χάσει το παιχνίδι. Ο άλλος μπορεί πολύ εύκολα να σε πείσει ότι οι δικαιολογίες σου δεν ευσταθούν. Πες "όχι", απλά: "Όχι, δεν μπορώ να το κάνω", "Όχι πια", "Όχι, δεν το κάνω αυτό πια". Κάθε σύντομη δήλωση που δίνει ένα σαφές μήνυμα άρνησης είναι αρκετή. Ο άλλος είναι πολύ πιθανό να θυμώσει και τότε εσύ πρέπει να καταλάβεις ότι ο θυμός του δεν έχει καμία σχέση με σένα. Έχει άμεση σχέση μ' εκείνον.

      Θυμήσου να λες στον εαυτό σου: ΄ΟΤΑΝ ΛΕΩ "ΟΧΙ" ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΛΕΩ "ΝΑΙ" ΣΕ ΜΕΝΑ. Λέγε αυτήν τη δήλωση στον εαυτό σου ξανά και ξανά. Θα σε κάνει να νιώσεις πολύ όμορφα. Με την τρίτη φορά που θα πεις "όχι" σε κάποιον, εκείνος θα καταλάβει ότι έχεις αλλάξει και θα σταματήσει να σου ζητάει κάτι που εσύ δε θέλεις να κάνεις ή να του προσφέρεις. Θα συνειδητοποιήσει τελικά ότι η άρνηση προέρχεται από μια αλλαγή στάσης που έχει γίνει βαθιά μέσα σου.

     Η πρώτη άρνηση μπορεί να είναι πολύ δύσκολη για όσες έχουν μάθει να ευχαριστούν πάντοτε τους άλλους. Θυμάμαι ότι είχα γίνει μούσκεμα στον ιδρώτα την πρώτη φορά που υπερασπίστηκα τον εαυτό μου και αρνήθηκα κάτι. Νόμιζα ότι είχε έρθει το τέλος του κόσμου και ότι θα βγω χαμένη από αυτή μου τη συμπεριφορά. Όμως, δεν ήρθε το τέλος του κόσμου, απλώς ο κόσμος μου άλλαξε κι εγώ κέρδισα περισσότερο αυτοσεβασμό.

      Συνειδητοποιήσε, λοιπόν, ότι αυτή είναι μια διαδικασία που πρέπει να την περάσεις. Οι άλλοι θυμώνουν επειδή δεν τους δίνεις αρκετά ή σταμάτησες να τους προσφέρεις και ίσως πουν ότι είσαι εγωίστρια. Αλλά στην πραγματικότητα αυτό που εννοούν είναι ότι δεν κάνεις αυτό που θέλουν εκείνοι να κάνεις. Αυτή είναι η αλήθεια. Να θυμάσαι ότι όταν λες "όχι" στους άλλους, λες "ναι" στον εαυτό σου και ταυτόχρονα απαλλάσσεσαι από την πικρία που έκρυβες μέσα σου επειδή δεν ευχαριστούσες ποτέ τον εαυτό σου.

      Γνωρίζω κάποια που πρόσφατα έφυγε από τον άντρα της για λίγο διάστημα. Ίσως να μην είναι κάτι μόνιμο. Τώρα εκείνος δεν έχει κανέναν να κατηγορεί για όσα του πανε στραβά. Δεν μπορεί να φταίει η γυναίκα του' εκείνη δεν είναι ούτε καν εκεί. Έτσι, ο άνθρωπος αυτός μαθαίνει να βλέπει τη ζωή με διαφορετικό τρόπο. Οι δύο ενήλικοι γιοι της τη σέβονται τώρα περισσότερο, επειδή υπερασπίστηκε τον εαυτό της κι έκανε μια φορά αυτό που ήθελε εκείνη. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς πώς μια απόφαση άλλαξε την αντίληψη και τη συμπεριφορά ολόκληρης της οικογένειας.

      Για την γυναίκα αυτή ήταν πολύ δύσκολο να κάνει μια τέτοια κίνηση, αλλά την έκανε, και η ζωή της έκανε στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών. Έρχεται κάποια ώρα στη ζωή κάθε γυναίκας, όπου χρειάζεται να ρωτήσει τον εαυτό της: Τι είναι το καλύτερο για μένα; Αυτή μπορεί να είναι μια ερώτηση εντελώς άγνωστη για πολλές γυναίκες. Μπορεί να μην την έχουν κάνει ποτέ. Η Ανν Λάντερς συνιστά στις γυναίκες που σκέφτονται τη διάσταση ή το διαζύγιο να ρωτήσουν τον εαυτό τους: Θα ζω καλύτερα αν μείνω σ΄αυτόν το γάμο ή αν φύγω;

Απόσπασμα από το βιβλίο της Louise L. Hay, Γυναικεία Δύναμη